Tazminat Hakkı

Tazminat Hakkı

Maddi tazminat: Maddi tazminat hukukun en kapsamlı alanlarından birisidir. Dünyanın her yerindeki bir fiil nedeni ile maddi zarara uğramanız mümkündür. Hatta uzaydaki gelişmeler nedeni ile dahi maddi zarar oluşabilir. Maddi zarar “Hukuka aykırı bir fiil ya da işlem nedeni ile kişinin malvarlığındaki eksilmeye ilişkin zarar” dır diye özetle tarif edilebilir.

Maddi tazminat hakkının doğumu için belirli şartların oluşması gerekir. Bu şartlar

-Hukuka aykırı bir fiil ya da işlem olmalı.

-Bu işlem nedeni ile kişinin malvarlığında eksilme (ileride eksilme oluşmalı) zarar oluşmalı

-Eksilme ile fiil arasında illiyet bağı olması gerekir.

Bütün bu şartlar oluştuğundan zarar gören maddi tazminata hak kazanır. Haksız fiili yapan kişide maddi tazminat ödemeye mahkum edilir. Yani kişi hukuka aykırı fiilinin neticesine katlanmak zorundadır.  

Maddi ve manevi tazminat davaları birlikte açılabileceği gibi ayrı ayrı da açılabilir. Konuları oldukça geniştir. Her olaya göre tarafları değişebilir. Tazminat miktarının hesabında dikkat edilmesi gereken birçok husus vardır. Görevli ve yetkili mahkemede olaya göre değişmektedir. Bu nedenle derinlemesine bir hukuki inceleme yerine mağdurları bilgilendirme amaçlı genel açıklamalar ile yetinilecektir.

BELLİ BAŞLI TAZMİNAT KONULARI NELERDİR

Genelde haksız fiilden kaynaklanmaktadır. Ancak sınırsız dava konusu olabilir. Burada günümüz şartlarında en çok karşılaşılanları açıklamaya çalışacağız

-İş Kazası Nedeniyle Maddi ve Manevi Tazminat Davası

-Trafik Kazası Sebebiyle Maddi ve Manevi Tazminat Davası

-Hatalı Doktor Uygulamasından Kaynaklanan Tazminat Davası

-Sözleşme İhlali Nedeniyle Maddi ve Manevi Tazminat Davası

-Suç İşlenmesi Nedeniyle Maddi ve Manevi Tazminat Davası

-Boşanma Davası ile Birlikte Açılan Maddi ve Manevi Tazminat Davası

-Telif Hakları Nedeniyle Maddi ve Manevi Tazminat Davası

Vekalet sözleşmesinden kaynaklı tazminat davaları

-Patlama, sel basması, vb. nedenlerle oluşan Tazminat Davası

-Kira sözleşmesinden kaynaklı tazminat kaynaklı tazminat davaları

gibi ana konularından oluşmaktadır. Konular tahdidi değil tadadi olarak belirtilmiştir. Her konu ayrı bir makale ile özetlenecektir.

GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME

Genel kural bu davalının ikametgâhı Asliye Hukuk mahkemelerinde görülmesidir. Ancak tazminat konusu olay nedeni ile özel görevli mahkeme kurulmuş ise tazminat davaları da bu mahkemelerde görülür. Örneğin, iş kazası tazminat davaları iş mahkemesinde, idarenin işlem ve eyleminden kaynaklı olanlar idare ya da vergi mahkemesinde, şirketlerle ilgili olanlar ise Asliye Ticaret Mahkemesinde, Aile hukukuna dayalı davalar ise Aile Mahkemesinde, kira sözleşmesinden kaynaklı davalar ise Sulh Hukuk Mahkemesinde görülür. Yani tek bir görevli mahkeme yoktur. Her olaya göre mahkeme değişmektedir. Yine davacı ya da davalının sıfatı da görevli mahkemenin belirlenmesinde etkilidir. Örneğin trafik kazasından kaynaklı bir olayda sadece araç sahipleri davaya dahil ise Asliye Hukuk Mahkemesinde bakılırken, davaya sigorta şirketinin de dahil edilmesi halinde Asliye Ticaret Mahkemesinde görülmektedir. Yine haksız yere bir kişinin evinin yıkılması halinde dava Asliye Hukukta görülecekken, idare tarafından haksız işlem sonucu yıkım halinde İdare mahkemesinde görülmektedir.

Devletin, yani idarenin işlem ve eylemleri nedeniyle zarara uğrayanların açtığı tazminat davasına “tam yargı davası” denilmektedir. Tam yargı davasına bakma görevi idari yargı yerleri olan vergi mahkemeleri veya idare mahkemeleri tarafından yerine getirilir.

Maddi Tazminat davasında yetkili mahkeme neresidir. Dava nerede Açılır?

Maddi ve manevi tazminat davaları için kural olarak yetkili yer olan davalının ikametgahında, davalı tüzel kişi (şirket, vakıf, dernek, üniversite vs.) ise tüzel kişinin merkezinin bulunduğu yerdeki) mahkemelerdir.  (Hukuk Muhakemeleri Kanunu md.6). Davalı sayısı birden fazla ise, tazminat davası herhangi birinin yerleşim yerinde de açılabilir (HMK md.7). Tercih davacıya aittir. Kural bu olmakla birlikte tazminat nedenine göre yetki değişebilir. Örneğin sözleşmeden kaynaklanan da sözleşmenin ifa yeri, haksız fiilden kaynaklananlarda olay yeri gibi başka yetkili yerlerde olabilir.

Trafik kazası, iş kazası, doktor hatası vs. nedenine dayalı maddi ve manevi tazminat davası, yukarıda belirttiğimiz genel yetkili mahkemelerde açılabileceği gibi Haksız fiilin işlendiği yer mahkemesinde tazminat davaları açılabilir.

Zarar başka bir yerde meydana gelmişse, zararın meydana geldiği yerde de dava açılabilir.

Haksız fiillerde zarar görenin ikametgahında da özel yetkiye istinaden tazminat davası açılabilir. Örneğin, Van’da, iş kazası geçiren bir işçinin ikametgahı Ankara ise tazminat davası Ankara’da da açılabilir. Yine boşanma davalarında özel yetki vardır.

Tazminat davaları konusuna göre ayrıntılı incelenirken yetki hususu da ayrıca değerlendirilecektir.

Maddi ve Manevi Tazminat Davası Açma Süresi ve Zamanaşımı

Davaların çoğu haksız fiilden kaynaklıdır. Haksız fiiller için dava zamanaşımı süresi, fiil ve failin öğrenilmesinden itibaren 2 yıl, her hâlükârda ise 10 yıldır (TBK 72/1). İşlenen haksız fiil suçsa ceza hukuku zamanaşımı süresi dikkate alınır. Ceza hukuku zamanaşımı süresi suça göre değişmektedir. Zamanaşımı, tazminat nedenine bağlı olarak değişmektedir. Tazminat davasının hangi hukuki nedene dayalı olarak açıldığı hususu tespit edildikten sonra zamanaşımı süresi belirlenecektir.  Boşanma davası neticesinde maddi manevi tazminat davası açma süresi, boşanmanın kesinleşmesinden itibaren 1 yıldır. Sözleşmeden kaynaklı davalarda 10 yıl gibi süre mevcuttur.

Karayolları Trafik Kanunu trafik kazası nedeniyle oluşan zarara karşı davası açma trafik kazasının meydana gelmesi ve fiili işleyenin öğrenilmesinden itibaren 2 yıl, her hâlükârda 10 yıldır. Ceza kanunun bu fiil için öngördüğü dava zamanaşımı süresi daha fazla ise, bu durumda dava zamanaşımı süresi uygulanır. Ölümlü ve yaralamalı kazalarda bu hususa dikkat etmek gerekir.

Maddi ve Manevi Tazminat Davasını Kimler Açabilir?

Tazminat davasına sebep olan fiilden zarar gören kişi tazminat davası açabilir. Kural olarak davacı zarar gören kişinin bizzat kendisidir. Ancak ölen kişinin yakınlarına da bu hak tanınmıştır. Örneğin, trafik kazası nedeniyle yaralanan kişi, doktor hatası nedeniyle yanlış böbreği alınan ve vücut bütünlüğü zarar gören hasta tazminat davası açabilirler.

Fiil nedeni ile kişinin ölümü ise, ölenin destekte bulunduğu yakınları da maddi tazminat davası açabilirler. Maddi tazminat olup “destekten yoksun kalma tazminatı” olarak adlandırılmaktadır. Ölenin eşi, çocukları, anne-babası veya ölenin kendisine destekte bulunduğunu ispat edebilen herkes maddi ve manevi tazminat davası açabilir. Ölenin desteği olmamasına rağmen ölümden üzüntü duyan birinci derece yakınlar da manevi tazminat davası açabilirler. Ancak diğer yakınlarda üzüntü duymasına rağmen kanun koyucu tazminat hakkı tanımamıştır. Yani üzüntü derecesini birinci derece ile sınırlandırmıştır.

Maddi ve Manevi Tazminat Davası Kime Karşı Açılır?

Tazminat davası, kural olarak ölüm, yaralanma veya başkaca maddi zarara neden olan eylemi ya da işlemi yapan gerçek veya tüzel kişilere karşı açılır. Ancak bazı durumlarda kanun koyucu başka tazminat sorumluları da belirlemiştir. Araç sahibinin sorumluluğu gibi. Bu durumda malikte sorumludur. Yine sigorta şirketinin sorumluluğu da bu kapsamdadır. Doktorla birlikte işleten olan hastanenin sorumlu olması gibi başkaca davalılarda olabilir. Doktor Sağlık Bakanlığı bünyesinde çalışıyorsa bakanlığa karşı, bir üniversite veya vakıf hastanesinde çalışıyorsa ilgili vakfa veya üniversiteye tazminat davası açılabilir. Yani olaya göre davalıda değişebilmektedir.

Genel olarak Maddi Tazminat Davasında İstenebilecek Zararlar

1-Bedende Meydana gelen zararlar talep edilebilir.

2-Ölüm Halinde destekten yoksun kalınan kısım talep edilebilir.

3-Haksız gözaltı, tutuklama, ya da hapis nedeni ile uğranılan zararlar tazmin edilebilir.

4-Haksızişten çıkarma nedeni ile Askerler için oluşan OYAK zararları tazmin edilebilir. Yani kısaca oluşan maddi zarar ne ise talep hakkı vardır. Yeter ki yukarıda açıklanan şartları taşısın.

Maddi Tazminat Nasıl Hesaplanır?

Manevi tazminat her olaya göre hakim tarafından belirlenir. Bir hesaplama yöntemi yoktur. Ancak maddi tazminatlar genelde hakimden ziyade bilirkişiler tarafından hesaplanır. Kapsamı yukarıda değinilmişti. Tazmini talep edilecek zarar miktarı olaya göre bilirkişi tarafından hesaplanacaktır. Örneğin araçtaki hasar bedeli, konusunda uzman bilirkişi tarafından değişen parça, işçilik, aracın tamir süresi vb. hususlar dikkate alınarak hesaplanacaktır. Yine araçtaki değer kaybı aracın modeli, daha önceki kazası olup olmaması, kazadaki zarar gördüğü yere ve zarar miktarına göre değişecektir. Yani matematikteki gibi net bir hesap formülü yoktur. Ama hiçbir kaidesi de yok değildir. Belirli kriterlere göre hesaplanmaktadır. Yine tazminat hesabında bazı hususlar dikkate alınacaktır. Örneğin;

Zararın doğrudan ya da dolaylı oluşu,

Kusur oranları,

Maluliyet ya da organ kaybı varsa maluliyet ve kayıp oranı,

Ölüm varsa ölenin yaşı, gelir durumu ve destek olunan kişilerin yaşı vs.

Araç zararında aracın yeni olup olmaması, kullanım ömrü gibi hususlar dikkate alınacaktır.

Yukarıda açıklandığı üzere tazminat hesabında dikkat edilmesi gereken çok husus vardır. Bu nedenle mutlaka konusunda uzman birsinden yardım alınması tavsiye edilir.

Halil Güven