TENKİSE TABİ TASARRUFLAR
Miras bırakan tarafından, ölüme bağlı tasarruf veya sağlar arası kazandırma mirasçının saklı payına dokunulması halinde saklı paya dokunulan kısım kadarı tenkise tabi olduğunu diğer makalemizde belirtmiştik.
Burada Tenkise bağlı tasarruflara daha yakından bakacağız. Tenkis davasında sadece mahkemece tenkise karar verebilir. İptal ve tescil gibi bir karar veremez. Tenkis davasının konusunun ivazsız tasarruflar olduğunu belirtmiştik. İvazlı tasarruflarda mal yerine karşılık bedeli terekeye dahil olduğundan tenkisinin mümkün olmadığını belirtmiştik. Miras bırakanın tenkise tabi tasarrufları ölüme bağlı tasarruflar ve sağlar arası karşılıksız kazandırmalar olmak üzere iki ana başlık halinde inceleyeceğiz.
A-SAĞLAR ARASI TASARRUFLARIN TENKİSİ
Kanun koyucu ölüme bağlı tasarrufların tenkisi kayıtsız ve şartsız mümkünken kılarken, sağlar arası tasarrufların tenkisi belirli şartlara bağlanmıştır.
Türk Medeni Kanunu 565. maddesinde bu şartlar belirtilmiştir. Kanunda;
“Aşağıdaki karşılıksız kazandırmalar, ölüme bağlı tasarruflar gibi tenkise tâbidir:
- Miras bırakanın, mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçıya miras payına mahsuben yapmış olduğu sağlar arası kazandırmalar, geri verilmemek kaydıyla alt soyuna malvarlığı devri veya borçtan kurtarma yoluyla yaptığı kazandırmalar ya da alışılmışın dışında verilen çeyiz ve kuruluş sermayesi,
- Miras haklarının ölümden önce tasfiyesi maksadıyla yapılan kazandırmalar,
- Miras bırakanın serbestçe dönme hakkını saklı tutarak yaptığı bağışlamalar ve ölümünden önceki bir yıl içinde âdet üzere verilen hediyeler dışında yapmış olduğu bağışlamalar,
- Miras bırakanın saklı pay kurallarını etkisiz kılmak amacıyla yaptığı açık olan kazandırmalar”
denilerek şartlar sayılmıştır.
Kanun metninden de anlaşılacağı üzere tenkise tabii her tasarrufun ayrı ayrı yakından incelenmesi gerekmektedir. Çünkü bazı şartlar taşıması halinde tenkise konu olacaktır.
a-Denkleştirmeye kapsamında iken yapılan tasarruftur
Denkleştirme ayrı bir makale konusu olacak kadar geniştir. Ancak kısaca ölmeden önce miras bırakanın mirasçılara bıraktığı mallar diye tarif edebiliriz. Kanunun birinci bendinde “mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçıya miras payına mahsuben yapmış olduğu sağlararası kazandırmalar” diyerek bu hususu belirtmiştir. Yani denkleştirmeye tabi tasarruflar tenkise de tabidir. Bu kazandırmalar, mirasçılık sıfatı devam etseydi denkleştirmeye dahil olacaktı. Ancak mirasçılık sıfatı sona erdiği için denkleştirme yapılamayacaktır. Bu nedenle saklı payı zedelenen mirasçılar talep ederlerse tenkis davası yolu ile haklarını alabilirler
b-Geri verilmemek kaydıyla alt soyuna malvarlığı devri
Burada dikkat edilecek olursa en önemli husus zaman sınırlamasının olmamasıdır. 5 yıl 15 yıl öncesine gidilebilir. Öncelikle tasarrufun geri verilmemek kaydı ile yapılmış olması gerekir. Yani mirasçının altsoyuna yapılan bağış mirasçıya yapılmış gibi tenkisi tabi tutulmuştur. Yapılan bağış tenkis sınırını aşmamış yada tenkis talep edilmeyecek olursa tasarruf geçerli olamaya devam edecektir.
c-Borçtan kurtarma yoluyla yaptığı kazandırmalar.
Esasen burada gizli bir bağış söz konusudur. Sadece doğrudan bağış altsoya yapılmamakta, onun alacaklı olduğu kişiye yapılmaktadır. Yani altsoy borçtan kurtulmaktadır. Dolayısı ile borcu azalmaktadır. Burada esasen bir bağış söz konusudur. Bu nedenle tenkise tabidir. Ancak miras bırakan borç ödemek yerine, alacağı temlik alırsa, borç devam etmektedir. Sadece alacaklı değiştiğinden tenkis söz konusu olamaz. Ancak bu durumda alacak tereye dahil olacaktır. Yani tenkis yerine malvarlığında alacak kaleminde görünecektir.
d-Ölümden önceki bir Yıl İçinde Âdet Üzere Verilen Hediyeler Dışında Yapmış Olduğu Bağışlamalar
Esasen hediyeleşmek tavsiye edilen bir davranıştır. Kişiler arasında sevgi ve saygıyı artırdığı bir gerçektir. Kanunen hediyeleşme kastı ile yapılan bağışlar tenkise tabi değildir. Ancak yapılan bağış adet olduğundan fazla ise bu durumda hediyeleşmekten ziyade mal aktarmaya yönelik bir bağış söz konusudur. Burada bağışın tenkise tabi olup olmadığı adet olma ile belirlenecektir. Adet ve hediye miktarı her yere ve yöreye göre, sosyal çevreye göre, hatta kişinin maddi durumuna göre değişebilir. Hatta akrabalık bağının derecesi dahi hediyenin adete uygun olup olmadığının tespitinde önemlidir. Adet olduğu terimine dahil olup olmadığı hakim tarafından takdir edilecektir.
Örneğin yeni evlenene at hediye etmek adetten olabilir. Ancak hediye edilen at, yarış atı ise durum değişir ve adetten sayılmaz. Yine babanın oğluna düğünde taktığı bilezik maddi duruma göre adet kavramında kalabilir. Ancak benzer durumdaki olaylara göre adet üzere olup olmadığını hakim tespit edecektir. Ayrıca saklı payı zedeleme amacı olup olmaması da önem arz etmektedir. Saklı payı zedeleme kastı ile yapıldığı zaman miktara bakılmaksızın tenkise tabi olacaktır. Ancak adet olduğu üzere yapılan bağışlamalar ve hediyeler, saklı payı zedeleme kastı olmaksızın, minnet duygusu ile yapıldığı sürece tenkise davasına konu olmaz. Ayrıca Türk Borçlar Kanunu’nun 78/2. maddesi gereğince ahlaki bir ödevin yerine getirilmesi amacıyla yapılan zenginleştirmelerin de iadesi talep edilemez denilerek bu kurala istisna getirilmiştir.
Ancak kanunen şarta bağlı bağış mümkündür. Bu nedenle ölüm sonrası şarta bağlı bir tasarruf var ise artık ölüme bağlı tasarruf olarak değerlendirilecek ve tenkise tabi olacaktır.
Hangi Hediyeler Tenkise Tabi değildir?
Miras bırakan sağken karşılıksız olarak hediyeler vermiş veya hediye mahiyetinde bağışlar yapmış olabilir. Doğum günü hediyeleri, bayram harçlığı, yılbaşı hediyesi, mezuniyet hediyesi, yeni ev alana alınan hediye eşyalar gibi hediyeler tenkise tabi midir? Kural olarak hediyeler tenkise tabi değildir. Ancak mutat olmayan hediyeler tenkise tabidir. Mutat yapılan yardımların da tenkisi kural olarak talep edilemez. Ancak bu hediye veya yardımların mutad dışı ise tenkise tabidir.
Mutad olup olmadığı zamana ve mekana göre değişebilir. Mutad olup olmadığının takdiri mahkemeye aittir. Bazen çok zengin birisi için biricik oğlunun evlenmesinde bağışlanan bir villa yada uçak mutat bir hediye kabul edilebilir. Ancak fakir birisi için mutad olmayan birkaç bilezik bile tenkise tabi olabilir.
e-Ölümden önce Tasfiyesi amaçlı yapılan tasarruflar.
Muris malvarlığının ölümden önce tasfiye edebilir. Mirasçılara paylaştırabilir. Adil olmayan paylaşımlar yapabilir. Buna mirasçıların ölümden önce müdahale etme hakkı ve imkanı yoktur. Ancak ölümden sonra bu tasarruflar tenkise tabi tutulabilir. Burada tarihe ilişkin süre sınırı yoktur. Tasfiye çok eski tarihlerde gerçekleşmiş olsa da tenkise tabi tutulabilir. Ancak tasarrufun tasfiye amaçlı yapıldığının ispatı gerekir.
Uygulamada çoğunlukla tasfiye amaçlı devirler mirasçılara yapılır. Kişi ölmeden önce mallarını çocuklarına paylaştırabilir. Kanunen buna engel yoktur. Paylaşım adil olmazsa diğer mirasçılar tenkis talep edebilir. Türk Medeni Kanunun 574 maddesindeki ayrık düzenleme dikkate alınması gerekir. Bu kanunda “Madde 574- Mirastan feragat eden, tenkis sebebiyle terekeye bir malı veya diğer bir değeri geri vermekle yükümlü olursa; dilerse tenkise tâbi değeri geri verir, dilerse almış olduklarının tamamını terekeye geri vererek mirastan feragat etmemiş gibi paylaşmaya katılır” denilerek murise seçimlik bir hak tanınmıştır.
f-Miras bırakanın saklı pay kurallarını etkisiz kılmak amacıyla yaptığı açık olan kazandırmalar
Çok kapsamlı bir çerçevesi vardır. Öncelikle tasarrufun saklı payı etkisiz kılmak amacı ile yapılmış olması gerekir. Temel şartı budur. Eğer başka amaçla yapılmış ise bu kapsamda tenkise tabi olamaz. Diğer bir hususta etkisiz kılma amacının çok açık olması gerektiğidir.
Her somut olay açısından ayrı ayrı değerlendirilmesi gerekecektir. Ancak ispat hukuku açısından açık kazandırma ve saklı payı etkisiz kılma niyetinin ispatlanması gerekir. İspat bazen çok zor olabilir. Kanun koyucu özellikle saklı payı ihlal etme maksadının açık olmasını aramıştır. Hakimin tereddüt etmeden saklı payın bertaraf maksatlı tasarruf yapıldığına kanaat getirmesi gerekir. Yargıtay kararlarında da bu husus çok açık şekilde belirtilmiştir. Yargıtay 1. Hukuk Dairesi 2015/9848 E. 2018/9901 K. gibi birçok karar bu yöndedir. İhlal kastı açıkça ispatlanmadıkça mahkeme tenkis talebini kabul etmeyecektir.
Ölünceye kadar bakma sözleşmelerini karşılıklı ivaz içeren sözleşmelerdir. Kural olarak tenkise tabi değildir. Ancak ölünceye kadar bakma sözleşmesi yapma niyetinin mirasçılarından mal kaçırmaya yönelik olduğu açıkça ispatlanması halinde bu tasarruflarda diğerleri gibi tenkise tabidir. Yine edimler arasında aşırı dengesizlik varsa 1.000 TL değerinde bir şey 10 TL ye satılmış ise yine saklı payı ihlal kastı var sayılmalıdır.
B-ÖLÜME BAĞLI TASARRUFLARIN TENKİSİ
ÖLÜME BAĞLI TASARRAFLARIN TAMAMI TENKİSE TABİDİR. Ölüme bağlı tasarrufların hangisinin tenkise tabi olduğu sağken yapılan tasarrufların hangilerinin tenkise tabii olduğu şeklindeki gibi tek tek sayılmamıştır. Ölüme bağlı tasarrufların tamamı tenkise tabidir. Yani kural olarak ölüme bağlı olarak yapılan her tasarruf tenkis edilebilir. Burada sınırlama getirilmemesi kişinin ölüm öncesi yapmak istemediği şeyleri ölümden sonraya bırakması arasındaki irade farkı olsa gerekir. Çünkü sağılığında yapmak istemediği şeyleri ölümünde yapmaktadır. Yani amaç daha çok miras bırakanlardan mal kaçırma, onları mirastan mahrum etmek amaçlıdır. Bu nedenle tenkise tabi kılınmıştır.
BAŞTA BAĞIŞLAMALAR TENKİSE TABİDİR
Ölüme bağlı tasarrufla yapılan bağışlamalar tenkise tabidir. Saklı payı aşan bir bağış varsa tenkis edilir. Bağış kişiye yapılabileceği gibi, vakıf kurulması şeklinde hayır amaçlıda yapılabilir. Maddi değeri olmayıp manevi değeri olan (örneğin fotoğrafların) eşe bağışlanması gibi ayrık durumlarda maddi değer olmadığından tenkis konusu olmamalıdır.
VASİYETNAME TENKİSE TABİ MİDİR?
Vasiyetname kişinin ölümünden sonra malvarlığı başta olmak üzere mirasının ne olacağının belirleyen en önemli ölüm bağlı tasarruftur. Miras bırakan tüm malvarlığını yahut malvarlığının bir kısmını vasiyetname ile bir mirasçıya yahut başka kişiye bırakmasına kanuni engel yoktur. Vasiyetname mirasçıların saklı paylarını ihlal ediyorsa bu halde vasiyetnameye karşı tenkis davası açılarak saklı pay oranında bu devirler önlenir. Ve saklı pay mirasçısı hakkını alır.
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.